Posle šest meseci trajanja u Muzeju moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku 15. januara se završava reprezentativna izložba jugoslovenske arhitekture iz perioda od 1948. do 1980. godine "Prema betonskoj utopiji: Arhitektura u Jugoslaviji, 1948-1980", koja obuhvata više od 400 crteža, modela, fotografija i filmskih snimaka iz gradskih arhiva, privatnih i muzejskih kolekcija iz celog regiona.
Reč je o prvom predstavljanju izuzetnih dela vodećih arhitekata socijalističke Jugoslavije američkoj i međunarodnoj javnosti.
Podsetimo, sredinom jula u Muzeju moderne umetnosti (MoMA) otvorena je prva izložba svetskih razmera koja razmatra arhitektonska ostvarenja bivše Jugoslavije. Punog naziva Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980, izložba zauzima čitav galerijski prostor trećeg sprata, gde je smešten Odsek za arhitekturu. Recenzije izložbe su, bez preterivanja, bile fantastične – ova izložba je izazvala izuzetno pozitivne reakcije.
Pogledajte video koji je u decembru objavio Muzej moderne umetnosti u Njujorku:
Najvažnija recenzija, ona u New York Timesu, nedvosmisleno je pozitivna, i hvali izložbu kao "izvanrednu" i "tačno u onom smeru u kojem bi se MoMA trebala razvijati". New York Magazine već u naslovu recenzije izložbu naziva "otkrivenjem". Art News, jedno od vodećih glasila umetničke scene, nudi jednako intenzivnu recenziju ove "zapanjujuće" izložbe.
Odsek za arhitekturu Muzeja moderne umetnosti je osnovan daleke 1932. godine kao prvo kustosko odeljenje u svetu posvećeno arhitekturi kao modernoj umetnosti. Od svog osnivanja do danas, izložbeni prostor za arhitekturu sveti je gral muzeologije – dobiti izložbu ovde verovatno je najveća moguća čast u svetu arhitekture. Izložbu jugoslovenskih arhitektonskih ostvarenja treba sagledati u tom svetlu – donedavno gotovo nepoznanica, a sada uvrštena u kanon arhitekture 20. veka. U petnaestak soba izložbe okupljeno je oko 400 objekata, među kojima variraju oni originalni (nacrti, dokumentarne fotografije, promo materijali, dizajn objekti) te novonastali predmeti, izrađeni za potrebe same izložbe – od vrhunskih 3D modela zgrada do video snimaka iz vazduha arhitektonskih kompleksa i urbanih celina.
Foto: Edvard Ravnikar, Trg revolucije - danas Trg republike, 1960-74, Ljubljana. Pogled na Trg, foto: Valentin Jeck, kolekcija MoMA, 2016.
Kako je Kaleidoskop media pisao izložba istražuje izvanredno delo jugoslovenskih arhitekata koje je izazvalo međunarodno interesovanje tokom 45 godina postojanja SFRJ.
Arhitektura nastala u tom periodu, od solitera građenih u stilu međunarodne prakse, do brutalističkih "društvenih kondenzatora", manifestovala je radikalnu raznolikost, hibridnost i idealizam koji su karakterisali i samu jugoslovensku državu, istakao je MoMA u najavi izložbe.
Foto: Stojan Maksimović, Sava centar, 1979, Beograd, Srbija. Pogled iz konferencijske sale, foto: Valentin Jeck, zbirka MoMA, Njujork (2016)
Postavka istražuje širok raspon tema – od procesa urbanizacije velikih razmera, preko tehnoloških eksperimenata i njihove upotrebe u svakodnevnom životu, konzumerizma, spomenika i memorijalizacije, do globalnog dometa jugoslovenske arhitekture.
Izložba je obuhvatila radove najvažnijih jugoslovenskih arhitekata, među kojima su Bogdan Bogdanović (1922-2010), Juraj Neidhardt (1901-1979), Svetlana Kana Radević (1937–2000), Edvard Ravnikar (1907-1993), Vjenceslav Richter (1917-2002) i Milica Šterić (1914-1998).
IAKO VEOMA VAŽNI ZA JUGOSLOVENSKU POSLERATNU UMETNOST, PARTIZANSKI SPOMENICI PREDSTAVLJENI SU TEK NA KRAJU IZLOŽBE
Od skulpturalnog enterijera Bele džamije u ruralnoj Bosni, preko rekonstrukcije Skoplja posle zemljotresa (1963), koju je osmislio japanski arhitekta Kenzo Tange, do Novog Beograda sa velikim ekspresivnim stambenim blokovima i javnim zgradama, izložba istražuje jedinstveni raspon formi i oblika produkcije jugoslovenske arhitekture i njen karakter.
Ima i onih koji smatraju da je izložba “potpuno promašila kada je u pitanju odabir i vrednovanje izloženih objekata i projekata”. Kritičari tvrde da je izložba potpuno u službi državne politike SAD.
TEŠKO JE PROCENITI ODLUKU KUSTOSA DA NE PRIKAŽU TRAGIČNU SUDBINU MNOGIH ZGRADA PREDSTAVLJENIH NA IZLOŽBI, FOTO: MoMa
Kao argumenti se navode izostavljeni objekti i arhitekte: zapadne kapije Beograda arhitekte Mihajla Mitrovića koje se nalaze na naslovnim koricama, a nisu prikazane na izložbi; antologijsko delo Ivana Antića i Ivanke Raspopović - Muzej savremene umetnosti u Beogradu koji je predstavljen sa dve fotografije i jednim crtežom; nisu predstavljeni ni Filozofski fakultet u Beogradu arhitekte Svetislava Ličine, kao ni Narodna biblioteka u Beogradu arhitekte Ive Kurtovića. Takođe, na izložbi nema ni Urbanističkog zavoda u Beogradu arhitekte Branislava Jovina…
PROČITAJTE JOŠ:
NEOČEKIVANE AVANTURE ŠEJME FERE
STIVEN ŠAPIRO O DEJVIDU BOUVIJU - FOTOGRAF SA VRHA SVETA
EKSKLUZIVNI INTERVJU -HARI BENSON: NISAM BIO ROKENROL FOTOGRAF
Svakako, starije generacije se sećaju da jugoslovenska utopija, onakva kakvom su je arhitekte zamišljale nije dugo živela. Ipak, ona je zahvaljujući njima bar neko vreme bila na vidiku.
Šest meseci trajanja izložbe u Muzeju savremene umetnosti u Njujorku svakako je posetiocima donela utisak građanske kulture življena u urbanom prostoru koja je svrstana u svoju kategoriju, drugačiju od bilo čega što su Istok i Zapad mogli ponuditi.
Naslovna i fotografija u tekstu: Miodrag Živković, Spomenik Bitki na Sutjesci, 1965-71, Tjentište, BiH, pogled sa zapadne strane, foto: Valentin Jeck, zbirka MoMA, Njujork (2017).
Komentari