Kolekcija ploča Pavla Beljanskog

Kaleidoskop media / Foto:  Pexels, Pixabay

Izložba „Muzički intermeco – Kolekcija gramofonskih ploča Pavla Beljanskog", čija je autorka  Jasmina Jakšić Subić, viši kustos u Spomen-zbirci Pavla Beljanskog, biće otvorena u utorak, 22. juna, u 19 sati, u Galeriji SANU. Reč je o dopunjenoj varijanti izložbe koja je jesenas premijerno bila prikazana u Novom Sadu. U Galeriji SANU priređuje se u godini kada Spomen-zbirka Pavla Beljanskog obeležava 60 godina od otvaranja za javnost.  

Ova kolekcija svedoči kako o ukusu kolekcionara i njegovoj posvećenosti muzici, tako i o kretanjima u muzičkoj industriji u periodu između dva svetska rata. Kolekcija gramofonskih ploča Pavla Beljanskog obuhvata više od devedeset snimaka za slušanje na brzinama od 78 i 80 obrtaja u minuti reprezentativnih izdanja klasične muzike na pločama od šelaka čuvenih svetskih kompanija „Kolumbija" (Columbia Records), „Hiz masters vojs" (His Master's Voice), „Pate" (Pathé), „Polidor" (Polydor).

Sačuvana su različita dela čuvenih kompozitora iz doba baroka, bečke klasike, romantizma i s početka 20. veka (J. S. Baha, Hendla, Hajdna, Mocarta, Betovena, te velikana 19. veka kao što su Šopen, Šubert, List, Vagner, Smetana i drugi), a zastupljeni su i snimci izvođenja uživo.

Izložbu prati katalog kolekcije ploča Pavla Beljanskog sa tekstovima autorke projekta Jasmine Jakšić Subić i muzikologa prof. dr Ire Prodanov i dr Milana Milojkovića sa Akademije umetnosti u Novom Sadu.

Unplash/Ignat Kushanrev

Radno vreme Galerije SANU je svakog dana od 10 sati do 21 sat, osim ponedeljkom, kada je Galerija zatvorena za posetioce, i četvrtkom, kada radi od 10 do 16 sati.

Biografija Pavla Beljanskog (Veliko Gradište, 19. jun 1892 – Beograd, 14. jul 1965)

Kao diplomata od karijere, Pavle Beljanski je zadužio srpski narod, naročito zahvaljujući retkoj i posebnoj ljubavi prema sakupljanju umetničkih dela i istančanom ukusu s kojim ih je birao. Svetu umetnosti, muzejima, obilasku starina, antikvarnica i galerija, ateljea i mesta gde su umetnici izlagali, poklanjao je posebnu pažnju, ako ne i veću nego svojoj struci – diplomatiji. Njegova naklonost prema umetnosti i kolekcionarska strast formirane su postepeno i uporedo s njegovom profesijom.

Život Pavla Beljanskog može da se prati kroz periode koji uključuju različite aspekte njegove zrelosti i karijere. Period između 1892. i 1919. godine obuhvata boravak u Svilajncu s porodicom, zatim u Beogradu i Parizu na školovanju, učešće u Prvom svetskom ratu i odlazak na Krf sa srpskom vojskom. Između dva svetska rata (1919–1941) Beljanski tokom diplomatske karijere boravi u evropskim centrima (Stokholm, Varšava, Berlin, Beč, Pariz, Rim) i u Beogradu, gde mu je bio dom.

Uz neprekidno napredovanje u službi, postepeno formira kolekciju savremene jugoslovenske umetnosti. Period Drugog svetskog rata na jugoslovenskim prostorima (1941–1945) proveo je u Beogradu kao penzionisani diplomata i doživeo porodičnu tragediju: gubitak majke (1942), a potom sestara, brata i njihovih porodica (1944). Ponovo se aktivirao u diplomatskoj službi neposredno po okončanju rata (1945) u svojstvu šefa Protokola Ministarstva inostranih poslova, u kom je bio zaposlen do penzionisanja 1959. godine.

Vreme koje do kraja života (1965) provodi u Beogradu obeležilo je traganje za trajnim rešenjem statusa njegove izuzetne umetničke kolekcije, poklanjanje zbirke svome narodu putem Ugovora o poklonu s rukovodstvom AP Vojvodine (1957) i konačno otvaranje Spomen-zbirke Pavla Beljanskog (1961) u Novom Sadu.

Neprekidnim proučavanjem i publikovanjem novih saznanja o Pavlu Beljanskom Spomen-zbirka ukazuje na neraskidivu vezu između različitih aspekata njegovog života i kolekcije, kao i da su lične vrednosti kolekcionara utkane u samu zbirku i delovanje institucije koja nosi njegovo ime.

Muzika kao kolekcionarska strast i inspiracija - Jasmina Jakšić Subić, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog

Zbirka gramofonskih ploča Pavla Beljanskog (1892–1965) svedoči o njegovoj pripadnosti građanskom miljeu prve polovine 20. veka Srbije i Evrope, ali je i manifestacija ličnosti i pasije kolekcionara. Poštujući želju da se u okviru muzeja posthumno formira Memorijal Pavla Beljanskog, Spomen-zbirci su ovaj deo zaostavštine kolekcionara, uz niz drugih predmeta, poklonili njegovi naslednici 1966. godine.

Tada su gramofonske ploče od šelaka, reprezentativna izdanja klasične muzike kompanija „Kolumbija" (Columbia Records), „Hiz masters vojs" (His Master's Voice), „Pate" (Pathé), „Polidor" (Polydor), unete u inventar muzeja, iz kog se izdvajaju kao zasebna celina 2013. godine. Zbirka obuhvata više od 90 snimaka različitih kompozicija, u par slučajeva na jednoj ploči po dve, za slušanje na brzinama od 78 i 80 obrtaja u minuti.

Kolekcionarska strast je Pavla Beljanskog, uz obilaske muzeja, galerija i antikvarnica, vodila i ka reprezentativnim prodavnicama ploča. Zahvaljujući kolekciji gramofonskih ploča i pratećim podacima o prodavnicama u kojima ih je nabavljao, saznajemo više i o kretanjima Beljanskog, ne samo u svetskim metropolama, već i u Kraljevini Jugoslaviji.

On je u svom stanu u Beogradu organizovao druženja čiji je neizostavni element bilo slušanje muzike, a tokom Drugog svetskog rata bio je zadužen i za osmišljavanje muzičkog programa prilikom okupljanja kod vajara Sretena Stojanovića.

Muzika i muzičari Pavla Beljanskog - Dr Ira Prodanov, Akademija umetnosti, Univerzitet u Novom Sadu

Malo je poznato da je pasionirani kolekcionar dela likovne umetnosti Pavle Beljanski sakupljao i ploče najuvaženijih umetnika i orkestara svetskih metropola vremena u kojem je živeo. Kolekciju od oko 90 ploča Beljanski je svojeručno katalogizirao, zatim organizovao „soaree" za koje je obezbeđivao detaljno kucane programe za svoje prijatelje i zvanice i puštao muziku sa tih zvučnih izdanja. Time je „modernizovao" nekadašnju praksu 19. veka koju su istoričari nazvali „šubertijadama", a koja je predstavljala užitak slušanja muzike u kamernoj atmosferi salona.

Ne treba smetnuti sa uma da je reč o pločama koje su predstavljale uglavnom snimke „uživo" izvođenja, te je tako Beljanski uzbudljivi muzički život svetskih metropola uneo u svoj dom – iskustvo slušanja te muzike bilo je ravno prisutnosti u koncertnoj sali.

Na pločama iz kolekcije Pavla Beljanskog našla su se dela čuvenih kompozitora umetničke muzike iz doba baroka, bečke klasike, romantizma i početka 20. veka. Reč je o remek delima J. S. Baha, Hendla, Hajdna, Mocarta, Betovena, te velikana 19. veka kao što su Šopen, Šubert, List, Vagner, Smetana – da se pomenu samo neki.

Tu su i autori koji su zakoračili u 20. vek – Debisi, Ravel, Stravinski. Dugačku listu prvih zvezda koje su umetničku muziku trajno zabeležili na pločama koje je Beljanski nabavljao za svoj salon, treba započeti pijanistima Rahmanjinovim, Kortoom, Fridmanom, violinistima Krajzlerom i Tiboom, operskim pevačima kao što su Fjodor Šaljapin, Pjero Pauli ili Enriko Spada. Orkestre Njujorka, San Franciska i Londona vodili su Stokovski, Toskanini, Valter, Stok i drugi uvaženi dirigenti početka 20. veka.

Može se stoga reći da kolekcija ploča Pavla Beljanskog predstavlja dragocenu kolekciju istorije izvođaštva svog doba, koja je odjek vlasnikovog znanja o tadašnjem muzičkom svetu, o muzičkim umetnicima koji su ga obeležili i o reprezentativnim muzičkim delima koje je vredelo imati u sopstvenoj fonoteci.

Zbirka gramofonskih ploča Pavla Beljanskog – mali putopis o evropskoj međuratnoj diskografiji - Dr Milan Milojković, Akademija umetnosti, Univerzitet u Novom Sadu

Zbirka gramofonskih ploča Pavla Beljanskog od šelaka na 78 i 80 obrtaja može se sagledavati iz tehničkog i komercijalnog aspekta, uz isticanje najznačajnijih detalja vezanih za poreklo fonograma i njihove proizvođače.

Zbirku generalno karakterišu izdanja sa simfonijskom, kamernom i solističkom muzikom 18. i 19. veka kompanija „Hiz masters vojs", „Kolumbija", „Pate" i „Polidor", koja ukazuju na međuratni diskografski kontekst u okviru kojeg je ova kolekcija nastajala. Izradu nosača zvuka u tom periodu je, između ostalog, obeležilo usavršavanje i postepeno prevazilaženje mehaničkog načina snimanja ploča, kao i usvajanje nove tehnologije na električni pogon.

Mogu se pratiti i detalji u vezi sa tadašnjom praksom distribucije gramofonskih ploča i okvirnih putanja kojom su ploče Beljanskog dolazile u kolekciju iz prodavnica u Firenci, Parizu i Londonu. Posebno se ističu jugoslovenski distributeri, kao što su prodavnice Jevte M. Pavlovića u Beogradu, Alberta Brejera u Zagrebu i Antona Rasbergera u Ljubljani, iz kojih potiče značajan deo kolekcije, i koje imaju važno mesto u domaćoj istoriji diskografije.

Kroz zbirku se mogu pratiti i tadašnji najznačajniji izdavači ploča sa umetničkom muzikom, uz osvrt na pojedinosti koje se odnose na ambalažu, reklamu i omote fonograma. Kompleti ploča koji čine veći, i danas se čini, najatraktivniji deo kolekcije, bili su znatno drugačije upakovani od pojedinačnih izdanja.

Omoti kompleta, bogato dekorisani i napravljeni od veoma čvrstog kartona, sa unutrašnjim pojedinačnim papirnim „rukavima" za svaki primerak, sadržali su i programske knjižice luksuzne izrade, što su danas, pored samih fonograma, najznačajniji izvori informacija o ranoj fazi razvoja istorije diskografije i grafičkog dizajna koji je pratio muziku snimljenu na ploče od šelaka.

PROČITAJTE I:

PRIZREN JE MOGAO BITI SRPSKI DUBROVNIK

Svi sadržaji na portalu magazina Kaleidoskop media su besplatni, a sajt se finansira isključivo donacijama čitalaca i prijatelja.

Podržite rad našeg magazina OVDE